عصر امام، عصر مناظره و بحث آزاد
از ويژگيهاي عصر علي ابن موسي(ع)، گسترش و رواج مباحثات ميان اديان و مذاهب است.
موضوع مناظره در زندگي امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نيز وجود داشته است، اما اوج اين حركت را ميتوانيم در زندگي علمي، سياسي و اجتماعي امام رضا(ع) شاهد باشيم.
اهميت اين موضوع از آن روست كه گرايش جامعه اسلامي و محافل علمي ـ ديني به بحث و گفت و گو نشاندهنده راهيابي مباحث مختلف فلسفي و كلامي به حوزه محافل اسلامي و همچنين رشد روحيه كاوشگري در ميان مسلمانان بوده است. از سوي ديگر، استقبال بيچون و چراي اهل بيت از اينگونه محافل و مباحث، دو نتيجه قطعي را به همراه داشته است:
1ـ مهر تأييدي بر اين تبادل انديشه و بحثهاي آزاد به شمار ميآمده است.
2ـ منطقي بودن و استدلالپذير بودن انديشه و معارف آنان را ميرسانده است.
استقبال اهل بيت از مباحثات آزاد ميان اديان و مذاهب و حضور آنان در اين ميدان، نشانگر آن است كه آنان مباني اعتقادي اسلام را، داراي پايههاي برهاني ميدانسته و اعتقاد داشتهاند كه معارف دين با عقل و علم قابل دفاع بوده و هست.
اطمينان آنان به حقانيت دين و واقعگرايي شريعت محمدي و علمي بودن آن، سبب شده است تا ژرفكاويهاي عقلي و پرسشهاي ديني را ارج نهند و پيروان خود را به تأمل و تدبر و مناظره و مباحثه علمي دعوت نمايند و آنان را از باورهاي سطحي و اعتقادات بياساس و عملكردهاي بيمنطق و هرگونه حركت بدون علم پرهيز دهند.
دانش و بينش، قبل از هر تلاش
امام رضا(ع) ميفرمايد: «العامِلُ عَلي غير بصيرةٍ كالسائرِ عَلي غير الطريق لايزيُدُه سُرعةُ السّير الّا بعداً عَنِ الطَّريقِ.»
آن كس كه بدون بينش و آگاهي به انجام كاري اقدام نمايد، همانند كسي است كه بيراهه راه پيمايد. چنين فردي هر چه سريعتر حركت كند، بيشتر از راه صحيح دور ميشود.
اين سخن امام هشتم هشداري است به آنان كه همواره به كميت و مقدار عمل ميانديشند و از كيفيت و حقيقت آن غافلند. چه اين كه اينان در هر دسته و گروهي كه قرار گيرند، بي آن كه به درستي راه بينديشند، سعي دارند با افراط و تندروي در همان مسير، خويش را پيشتاز و جلودار معرفي كنند! ولي امام ميفرمايد، قبل از آغاز هر كار و گام نهادن در هر مسير، نخست در انديشه كسب بصيرت و دانش باش تا از درستي راه مطمئن شوي.
اگر عزم جهاد داري، نخست چشمانت را بگشا و ببين در كدام راه به جهاد پرداختهاي، زيرا هرگونه اقدام متهورانه و هر جانفشاني و شكنجهپذيري، جهاد در راه خدا به حساب نميآيد و ارزش نيست.
اگر درصدد تزكيه نفس و رهيابي به مقام باتقوايان و زاهدان هستي، بدان كه هرگونه رياضت و پرهيز از نعمتهاي دنيوي و روي آوري به هر مشي و مرام ساختگي و گوشهگيري و عزلتجويي و ترك وظايف اجتماعي، تزكيه نفس و مايه كمال معنوي و تقرب به خداوند نيست، بلكه بايد تزكيه نفس را از مردم، انبياء و ائمه معصومين دريافت كني تا اصل راه را از دست ندهي. افزون بر اينها، بدان كه اصولاً رشد واقعي و كمال نهايي انسان در اين است كه از دانش و بينش برخوردار باشد، درست بشناسد و درست بشناساند.
برتري انديشمندان بر عابدان
امام رضا(ع) ميفرمايد: «يقالُ لِلعابِدِ يومَ القيامة: نعم الرّجل كُنْتَ همتّك ذات نَفْسِك و كفيت مؤونتك؛ فأدخل الجنّة.
اَلا اِنَّ الفقيه مَن افاضَ علي الناس خيره، و انقذهم مِنّ اعدائهم و وفّر عليهم نعم جلال الله تعالي و حصل لهم رضوان الله تعالي و يقال للفقيه: يا ايّها الكافل لايتامِ آل محمّد الهادي لضعفاء محبيهم و مواليهم. قف حتي تشفعَ لكلِّ مَنْ اخذ عَنْكَ اوتعلّم منك... فانظرواكم صرف ما بين المنزلتين.»
در روز قيامت به انسان عابد گفته ميشود: تو خوب انساني بودي، تمام همت تو آن بود كه خودت را نجات دهي. پس اكنون وارد بهشت شو.
[و اما در سوي ديگر انسان فقيه و دينشناسي وجود دارد كه در روشنگري مردم كوشيده است]
فقيه، انسان آگاه و ژرفانديش است كه پرتو معرفت خود را بر زندگي ديگران نيز افشانده و در نتيجه اين معرفت بخشي، ايشان را از دامهاي انحراف و دسيسههاي دشمنانشان پرهيز داده و نعمتهاي الهي را بر آنان فزوني بخشيده و رضايت خداوند را نصيبشان ساخته است.
در روز قيامت به چنين انسان ژرفانديش و هدايتگري گفته ميشود: اي حامي يتيمان خاندان پيامبر (شيعياني كه در زمان غيبت امام زمان به سر ميبرند و از نور حضور امامشان محرومند) و اي كسي كه انديشههاي ضعيف را با هدايتها و روشنگريهاي خود ياري دادهاي، بايست و براي همه آنان كه از خرمن دانش و بينش تو بهره جستهاند شفاعت كن. پس از اين فرمان، او به شفاعت ميپردازد و خود به همراه گروه گروه از هدايت يافتگانش وارد بهشت ميشود... اكنون ببين كه چه فاصله زيادي است ميان جايگاه يك عالم ژرفانديش و هدايتگر با عابدي خودنگر.
تشويق به ژرفكاوي و پرسش علمي
برخلاف برخي از رهبران مذاهب كه پرسش را زمينه گسترش شبهات و مقدمه شك و بياعتمادي دانستهاند، اهل بيت تأملات علمي و پرسشهاي ديني را يك ارزش شمردهاند.
امام علي ابن موسي(ع) از رسول خدا(ع) روايت كرده است: «اَلْعِلْمُ خَزائِن و مَفاتيحُه السُّؤال، فاسألوا يَرْحَمك الله، فاِنَّه يُؤْجَرُ فيه أرْبَعَةٌ: السائلُ والمعلّم والمستمع و المجيبُ له.»
دانش، گنجينههايي است كه پرسش كليد آن است. خدايتان مورد لطف و رحمت قرار دهد، بپرسيد! زيرا در كار پرسش و جستار علمي، چهار نفر پاداش معنوي دريافت ميكنند: 1ـ سؤال كننده 2ـ معلم 3ـ شنونده 4ـ پاسخ دهنده.
همچنين آن حضرت در روايتي ديگر از رسول خدا(ص) فرموده است: «كونوا دراه ولاتكونوا رواه، حديث تعرفون فقهه خير من الف تروونه.»
اهل درايت و درك باشيد نه اهل حكايت و نقل! هرگاه عمق و ژرفاي يك حديث را بشناسيد، از هزار حديث كه فقط روايتگر آن باشيد، برتر است.
نظرات شما عزیزان:
برچسبها: